पेरणीवेळी संयुक्त खतांचा वापर आवश्यक; २५ दिवसांनी युरियासोबत झिंक दिल्यास फुटवा वाढून पिवळेपणा कमी होतो.
विशेष प्रतिनिधी:
रब्बी हंगामात गहू पिकातून विक्रमी उत्पादन घेण्यासाठी शास्त्रशुद्ध गहू खत व्यवस्थापन करणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. केवळ महागडी बियाणी वापरून उत्पादन वाढत नाही, तर त्याला खतांची योग्य मात्रा योग्य वेळी मिळणे आवश्यक असते. कृषी तज्ज्ञांच्या मते, गहू पिकाच्या वाढीसाठी नत्र (Nitrogen), स्फुरद (Phosphorus) आणि पालाश (Potassium) या मुख्य अन्नद्रव्यांची गरज असते. योग्य गहू खत व्यवस्थापन म्हणजे ही अन्नद्रव्ये पिकाला दोन मुख्य टप्प्यांमध्ये विभागून देणे, ज्यामुळे पिकाची वाढ जोमदार होते आणि उत्पादनात मोठी वाढ दिसून येते.
पहिला टप्पा: पेरणीच्या वेळेचे गहू खत व्यवस्थापन (बेसल डोस)
गहू पिकाच्या भरघोस उत्पादनाचा पाया पेरणीच्या वेळी केलेल्या गहू खत व्यवस्थापनावर अवलंबून असतो. याला ‘बेसल डोस’ असे म्हणतात. पेरणीसोबतच खत दिल्याने ते बियाण्यासोबत जमिनीत मिसळते आणि उगवणीनंतर पिकाच्या मुळांना लगेच उपलब्ध होते, ज्यामुळे सुरुवातीची वाढ वेगाने होते.
पेरणी करताना १०:२६:२६, १२:३२:१६, किंवा १५:१५:१५ यांसारख्या संयुक्त खतांचा वापर करणे अत्यंत फायदेशीर ठरते. सर्वसाधारणपणे प्रति एकर एक बॅग (५० किलो) या खतांची मात्रा द्यावी. जमिनीची सुपीकता कमी असल्यास किंवा चांगले उत्पादन अपेक्षित असल्यास, प्रति एकर १०० किलो खताचा वापर करावा. यासोबतच, स्फुरदची अतिरिक्त मात्रा देण्यासाठी ट्रिपल सुपर फॉस्फेट (TSP) चा वापर केल्यास मुळांची वाढ अधिक चांगली होते.
दुसरा टप्पा: वाढीच्या अवस्थेतील गहू खत व्यवस्थापन (टॉप ड्रेसिंग)
गहू खत व्यवस्थापनाचा दुसरा आणि तितकाच महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे पेरणीनंतर २५ ते ३० दिवसांनी दिलेली खतमात्रा. हा कालावधी पिकातील तणनाशकाच्या फवारणीनंतर आणि पहिल्या पाण्याच्या पाळीच्या वेळी येतो. तणनाशकामुळे पिकावर आलेला ताण कमी करून वाढीला चालना देण्यासाठी ही मात्रा आवश्यक असते.
या टप्प्यावर पिकाला नत्राची सर्वाधिक गरज असल्याने, प्रति एकर एक बॅग युरिया द्यावा. अनेकदा, या काळात गहू पिकाची पाने पिवळी पडण्याची किंवा फुटव्यांची संख्या कमी होण्याची समस्या दिसून येते. यावर उपाय म्हणून, गहू खत व्यवस्थापनामध्ये युरियासोबत प्रति एकर ५ किलो झिंक सल्फेट मिसळून देणे अत्यंत फायदेशीर ठरते. झिंकमुळे पिकाचा पिवळेपणा दूर होतो आणि फुटव्यांची संख्या वाढण्यास मोठी मदत होते, ज्यामुळे उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते.
कीड नियंत्रण
उत्तम गहू खत व्यवस्थापनासोबतच कीड नियंत्रणाकडे लक्ष देणेही महत्त्वाचे आहे. गहू पिकावर प्रामुख्याने काळा मावा या किडीचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. या किडीचा प्रादुर्भाव दिसल्यास, आवश्यकतेनुसार एक ते दोन कीटकनाशक फवारण्या घेतल्यास पीक निरोगी राहते आणि उत्पादनावर होणारा संभाव्य परिणाम टाळता येतो.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, यशस्वी गहू खत व्यवस्थापनासाठी पेरणीच्या वेळी संयुक्त खतांचा संतुलित वापर आणि २५ दिवसांनंतर युरिया व गरजेनुसार झिंकचा वापर हे शास्त्रशुद्ध तंत्र गहू पिकाला विक्रमी उत्पादनापर्यंत पोहोचवू शकते.
