योग्य वाण, बीजप्रक्रिया आणि एकात्मिक कीड-रोग व्यवस्थापनातून मर रोग व घाटे अळीवर मिळवा प्रभावी नियंत्रण; एकरी २५ क्विंटलपर्यंत उत्पादनाची संधी.
विशेष प्रतिनिधी:
राज्यात रब्बी हंगामाला सुरुवात झाली असून, हरभरा हे शेतकऱ्यांच्या पसंतीचे प्रमुख पीक आहे. मात्र, दरवर्षी मर रोग आणि घाटे अळी यांसारख्या समस्यांमुळे उत्पादनात मोठी घट येते. या पार्श्वभूमीवर, योग्य नियोजन आणि शास्त्रोक्त पद्धतींचा अवलंब केल्यास हरभरा पिकातून भरघोस उत्पादन घेणे शक्य असल्याचे कृषी तज्ज्ञांनी म्हटले आहे. यंदा जमिनीत चांगला ओलावा असल्याने पेरणीसाठी पोषक वातावरण असले तरी, काही महत्त्वाच्या बाबींची काळजी घेणे आवश्यक आहे.
पेरणीची योग्य वेळ आणि जमिनीची मशागत
हरभरा लागवडीपूर्वी जमिनीची उभी-आडवी खोल नांगरणी करून घ्यावी. यावर्षी परतीच्या पावसामुळे जमिनीत चांगला ओलावा टिकून आहे, त्याचा योग्य वापर केल्यास कमी पाण्यातही चांगले उत्पादन मिळू शकते.
-
जिरायती पेरणी: जिरायती हरभऱ्याची पेरणी १५ ऑक्टोबर ते ३० ऑक्टोबर या कालावधीत पूर्ण करणे उत्पादनासाठी सर्वोत्तम ठरते.
-
बागायती पेरणी: पाण्याची उपलब्धता असलेल्या शेतकऱ्यांनी नोव्हेंबर महिन्याच्या अखेरपर्यंत पेरणी पूर्ण करावी.
बियाणे दर आणि लागवड पद्धत: कमी बियाणे, जास्त फायदा
यंदा जमिनीत चांगला ओलावा असल्याने नेहमीपेक्षा कमी बियाणे वापरण्याचा सल्ला तज्ज्ञांनी दिला आहे. बियाणे कमी वापरल्यास रोपांची दाटी होत नाही, प्रत्येक झाडाला वाढीसाठी, फांद्या फुटण्यासाठी आणि घाटे लागण्यासाठी पुरेशी जागा, सूर्यप्रकाश, हवा आणि अन्नद्रव्ये मिळतात. यामुळे मर रोगाचा प्रसारही कमी होतो.
-
बियाणे दर:
-
लागवड अंतर: दोन ओळींमध्ये ४५ ते ६० सेंटिमीटर आणि दोन रोपांमध्ये १० ते १५ सेंटिमीटर अंतर ठेवावे.
-
टोकण पद्धतीचा अवलंब: शक्य असल्यास टोकण पद्धतीने किंवा टोकण यंत्राने लागवड करावी. यामुळे बियाण्याची बचत होते आणि योग्य अंतर राखले जाऊन उत्पादनात भरीव वाढ होते.
बीजप्रक्रिया: मर रोगावरील पहिला आणि प्रभावी उपाय
हरभरा उत्पादनातील सर्वात मोठा अडथळा म्हणजे मर रोग. हा बुरशीजन्य रोग असून, काहीवेळा वायर वर्म किंवा कट वर्म (काळी म्हैस) यांसारख्या जमिनीतील किडींमुळेही मुळे कापली जाऊन झाडे मरतात. यावर नियंत्रणासाठी बीजप्रक्रिया करणे अनिवार्य आहे. बीजप्रक्रिया न करता पेरणी करणे म्हणजे मोठे नुकसान ओढवून घेण्यासारखे आहे.
-
जैविक बीजप्रक्रिया: ट्रायकोडर्मा किंवा सुडोमोनास यांसारख्या जैविक बुरशीनाशकांनी बीजप्रक्रिया केल्यास पिकाला दीर्घकाळ संरक्षण मिळते. हे मित्रबुरशी जमिनीत वाढून हानिकारक बुरशींना नष्ट करतात.
-
रासायनिक बीजप्रक्रिया: रासायनिक बीजप्रक्रियेमुळे सुरुवातीच्या काळात तात्काळ संरक्षण मिळते, मात्र तिचा प्रभाव काही काळापुरताच मर्यादित असतो. त्यामुळे दीर्घकालीन संरक्षणासाठी जैविक बीजप्रक्रियेवर भर देण्याचा सल्ला दिला जातो.
पाणी आणि खत व्यवस्थापन
हरभरा पिकाला जास्त पाण्याची आवश्यकता नसते. अतिरिक्त पाण्यामुळे झाडांची अनावश्यक वाढ होते आणि मर रोगाचा धोका वाढतो. त्यामुळे पाण्याचे नियोजन जमिनीच्या प्रकारानुसार करावे.
-
पाणी व्यवस्थापन: हलक्या जमिनीसाठी ३ ते ४, मध्यम जमिनीसाठी २ ते ३ आणि भारी जमिनीसाठी केवळ २ पाण्याची पाळी पुरेशी आहे. पहिले पाणी पेरणीपूर्वी आणि दुसरे पाणी फुलोरा अवस्थेच्या आधी किंवा घाटे भरताना द्यावे.
-
खत व्यवस्थापन: हरभरा हे शेंगावर्गीय पीक असल्याने त्याच्या मुळांवर नत्र स्थिरीकरण करणाऱ्या गाठी असतात. त्यामुळे नत्रयुक्त खतांचा वापर टाळावा. पेरणीवेळी १०:२६:२६ किंवा १२:३२:१६ यांसारख्या मिश्रखतांचा वापर करावा. यासोबतच एकरी ३ किलो सल्फर आणि ५ किलो मॅग्नेशियम दिल्यास पिकाची वाढ जोमदार होते. फुलोरा अवस्थेत सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची (उदा. न्युट्रीप्रो ग्रेड-२ किंवा ग्रेड-१०) फवारणी केल्यास उत्पादनात वाढ होते.
घाटे अळीचे एकात्मिक नियंत्रण
मर रोगासोबतच घाटे अळीमुळेही हरभऱ्याचे मोठे नुकसान होते. यावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी एकात्मिक पद्धतीचा वापर करणे फायदेशीर ठरते.
-
पक्षी थांबे: घाटे अळीच्या नैसर्गिक नियंत्रणासाठी हरभऱ्याच्या शेतात काही अंतरावर मका किंवा ज्वारीचे दाणे टोकावेत. ही उंच वाढणारी झाडे पक्ष्यांसाठी थांबे म्हणून काम करतात, जिथून पक्षी शेतातील अळ्या वेचून खातात.
-
रासायनिक फवारणी: सुरुवातीला पाने खाणारी अळी आणि नंतर फुलोरा व घाटे लागण्याच्या अवस्थेत घाटे अळीचा प्रादुर्भाव दिसल्यास इमामेक्टीन बेंझोएट ५% (उदा. अमेझ-एक्स) १०० ग्रॅम प्रति एकर किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल १८.५% (उदा. रॅपिजेन) ६० मिली प्रति एकर याप्रमाणे फवारणी करावी.
योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास हरभरा पिकातील मर रोग आणि घाटे अळी यांसारख्या समस्यांवर सहज मात करता येते. यामुळे शेतकऱ्यांचा खर्च कमी होऊन जिरायती शेतीत एकरी १२ ते १५ क्विंटल आणि बागायती शेतीत २५ ते ३० क्विंटलपर्यंत उत्पादन घेणे शक्य आहे.
